Sovent quand torrine*, daus mots ancians occitans me tornen en memòria. Mots e expressions qu'ai pus gaire l'occasion d'auvir... daus mots simples ò complicats qu'emploiavan la gent dau vilatge e que me 'ribavan a la volada dins las aurelhas.

La Marie M. de Pueg Ardich era la reina de 'quelas figuras d'estile emb de las expressions fluridas. L'avia l'art, coma degun, de trobar daus eimatges, daus chafres* e sustot d'enginjar daus mots noveus per mielhs dire çò que 'la pensava e tanben interessar son auditòri a l'ocasion dau passatge dau bochier, bolangier e autre espicier. En mai 'la ponctuava sas frasas de pitits mots afectuos -ò pas- en foncion de l'interlocutor, coma « paubre filh, paubra femna, paubra òme » ò « e ben mon coquin ! »...  « filh de lop » e quitament « filh de loira ! »

La Marie M. avia totjorn viscut a Pueg Ardich. L'era nascuda dins sa pita maison clara en peiras de grison* emb 'na genoisa de cinc renjadas de teules en naut dau mur, maison particularament bien situada a l'entrada dau vilatge. Sa vita ? Crese que 'l'avia perdut sa mair quand 'l'era jòuna, 'l'avia 'na sòr que li semblava. Son pair avia deugut se tornar maridar en Charanta perque daus còps la disia que sa demia-sòr « bien maridada » era venguda la veire emb 'na gròssa veitura ... Sietada pres de la chamineia, a visar los dos tisons crosats d'ente montava una pita flama bluia, dins sa granda cosina totjorn bien boissada e pròpa, aimava l'escotar parlar de sa jòunessa e de sa granda mair de la maison dau Jutge, «O Diu paubra !... l'era bien aimabla 'quela femna... 'la nos fasia cueire de las pompiras ròstidas  e nos veniam, sos cinc pitits filhs dau vilatge, en fujant e nos tornavam partir daus bocins de pompiras dins las mans que nos craunhavam... qu'era nòstres bonbons de la fin de las annadas 1800 ! .

Sabe que jòuna filha 'l'aguet una decepcion sentimentala e que 'la venia lo ser durmir chas ma granda-mair « per obludar sos einuegs ». Pus tard, 'la trobet un gente òme e se maridet... 'la ne'n era plan fiera e l'expression « Era-t-eu gente mon òme ? » ponctuava sas frasas quand 'la me montrava sa fotò de maridatge dau printemps 1920. En efech, lo François era grand e me sovene sustot de sas gròssas mostachas qu'eu se frisava dau bot daus dets. Agueren un filh unique dos ans pus tard.

La Marie M. era totjorn bien penhada emb un chinhon rond acrochat per una penhe en còrna. La vese emb son davantau gris a pitas flors blanchas per portar quauquas fuelhas de chauls ò gaugs* per sos lapins. Si quauqu'un passava n'um podia comptar sur ela per far la conversacion e tot saber sus la gent. Fau dire que quò li fasia 'na distraccion de veire lo monde, 'l'avia jamai surtit dau vilatge a part per 'nar au borg per l'escòla, las festas, e... los voiatges en autobus organizats per l'Amicala de las Escòlas... çò que li faguet dire en tornar de Roian « aura coma ai vist la montanha mai la mar, ai tot vist, pòde morir quand vòle ! »...

L'avia pas sa pariera per baptisar la gent que passavan sus la rota e far los comentaris « qu'era la Marguerita e son Margariton » ò ben « qu'era de la gendarmassaria per lo calendrier » , « quela femna qu'era un brave chaptau, 'l'avia un manteu de borra de chen », « O Diu ! paubra pita, eu era v-òrre coma un còp de fusilh » mas l'expression que surtia lo mai era « 'queu filh de Senta Nòbla Loira »....

Coma 'la parlava fòrt, n'um l'auvia de loenh... e 'la podia quitament se far de las reflexions a votz nauta per fin d'estre auvida « Es-quò, possible de viure dins de la miseria entau !» si per cas 'la vesia una bosa de vacha dins lo chamin ! Qu'es vrai que l'era delicada...

L'aimava pas tròp lo trabalh daus champs. Quand son òme fuguet vielh, son filh prenguet la succession e la Marie M. contunhet jusquant'a sa mòrt de far la cosina per tota la familha. Sos nebots apreciavan lo gost daus clafotis a gròs bòrds que 'la fasia cueire dins lo forn de la chaudiera apres la bacada*... 'la enfornava una tòla sus son fuòc entau la chalor se perdia pas.

A un mes de sos 90 ans, 'la se casset 'na chamba e partiguet a l'ospitau. Sa nòra me disset « qu'alai 'la parlava nonmas en patois e que mesma la nuech 'la raibava en patois ! ». 'La tornet juste per son darnier voiatge au cementeri de Roman.

Per ma part, avia totjorn apreciat sa libertat de ton e sa faiçon de pas gardar la linga dins la pòcha ! Un personatge, 'quela Marie M. !

Marie M. (15/03/1895-02/02/1985).

Andrée Jaumeta Beauzetie ( notre photo)

(merces a Adelina que me balhet las datas)

Lexic:

torrine : faire son tourin (soupe à l'ail) faire peu de chose !

Chafre : surnom

grison : granit

gaugs : pissenlits

bacada : patée pour les cochons

Dimarç 5 de feurier partir de 20 oras 30, au café associatiu daus Thetards, 3 rua de la Brida, lo Talhier Culturau Occitan de Perigüers vos convida ad una serada botanica coma Joan-Lois Orazio que parlara de son darrier libre "Orquidèias salvatjas de Perigòrd".

Veiqui lo reportatge que faguet octele.com a l'occasion de l'edicion 2014 de Paratge a Bordelha.

De veire sur : paratgeoctele.com