Avetz-vautres vut ’quilhs paubres dròlles e ’quelas dròllas en chamiseta e en culòta corta, trempes de suor, que passen lurs vacanças a chavar e broitelar la terra en plena chalor sus quauque site arqueologic ? O ben acranats – mai un pauc cramats per lo solelh – dins un cròs carrat coma una fòssa, ‘trapats a boissar emb un pinceu quauque tròç de peira, un bocin d’òs o ben un test de vielh topin ? Quo es una ocupacion coma una autra. Ma defunta granda-mair auriá benleu pensat que vau mielhs far quò-’quí que de dire dau mau de sos vesins… Si li avian dich que quo era per aver un diplòma, auriá pas volgut los creire.
Parier coma l’estudiant cruvelaire de l’equipa dau Professor Brunet de Peitius. Michel Brunet es lo sabent que trobet lo crane de Tomai, un ominide vielh de set millions d’annadas, dins l’erm dau Chad. Semblava un miratge, ’queu « Blanc » sietat sus un sieti plejable que  cruvelava lo sable dau Sahara per descubrir quauqua dent fossilizada de rosjaire disparegut dempuei la nuech dau temps. Los caravaniers ’restavan lurs chameus per li damandar si cherchava de l’aur, si ne’n tirava un bon pretz… Secodian la testa e tornavan partir…
Ne’n an fait daus desgasts los chavaires dau segle passat dins las baumas dau Perigòrd ! Quo era sovent daus amators que n’i coneissian ren, e que, daus còps, bolegavan o mabolhavan daus vestigis interessants. Trobavan daus ustilhs preistorics que, aura, son espansilhats loenh de lur contexte, dins daus museoms pertot dins lo monde. Una partida de l’istòria que porian contar s’es perduda. Coma l’istòria de las béstias sauvatjas barradas dins las gàbias daus zoòs.
D’un autre costat, quo es ilhs, ’quilhs descrubidors desviraires de sites arqueologics, que an drubit lo portau d’una sciença novela. E la gent dau país – benleu pas ma granda-mair – auviren parlar de l’òme Neandertal e de lo de Cròs-Manhon, de l’Aurinhacian e dau Magdalenian. E quitament, se’n cresian de la richessa archeologica dau despartament, subretot quand quo era de la gent coma ilhs que avian vut los prumiers ’quilhs tresaurs. De que començar de comprener l’estre uman autrament.

Lo prumier còp que veguí « Las Caus II », dissí pas, coma Picasso en surtent de la bauma vertadiera : « A la fin, ai trobat mon mestre ! »  Mas totparier fuguí estabosit, pivelat, desvirat. ’Quilhs imatges de chavaus, de cervs, de vachas e de taureus laisseren pas mon imaginacion tranquilla sai pas quantben de temps. Podiá pas obludar la reproduccion de la « scena dau potz » au museom, ente òm veu un òme coijat d’eschina, lo biron quilhat, entre un bison que a lo ventre traucat e perd sos budeus, un rinoceròs, e ço que sembla un auseu sus un baston, benleu un propulsor. Daus imatges que òm cuja presque ne’n sasir lo sense, mas que eslampien coma un peisson que òm creu tener dins sas mans.
Aura que la bauma es barrada, quauquas personas me disen : « Ai ’gut la chança de veire las pinturas vertadieras ! ». De creire que l’autenticitat d’una chausa sufis per li donar de la valor ! Òm diriá que se’n carren d’aver estat, sens zo vuelher, daus besilhaires de tresaurs. La chança ? Que an-t-ilhs vut de mai que me ?
Ai apres que quauques site d’Egipte an estats estudiats emb de las sondas, sens ren tucar, sens ren ’bismar, coma fan quauques medecins per veire çò que se passa dins lo còrps daus malaudes. A l’Abric Pataud de Las Eisias, nos disseren que avian decidat de ‘restar de chavar e de zo laissar dins l’estat. Los arqueològues que vendran pus tard siran mielhs equipats que nautres. D’autres cherchadors fan ilhs-mesma de las experienças arqueologicas, talhen las peiras, fabriquen los ustilhs, eissàien de viure coma nòstres reires, per l’amor de comprener perque fasian entau e pas autrement. Fan una replica de la Bauma de Chauvet, mai una autra de Las Caus (Quau numero ?) per la gent coma nautres que veiran jamai l’originau. Lo cinema nos fai veire daus vestigis arqueologics, ne’n explica tots los detalhs. Parier per los animaus sauvatges que vesem mielhs que poriam jamai los veire dins la realitat. Pas la pena de vuelher a tota fòrça desrenjar las balenas e los daufins o ben bolegar de las roinas que duermen jos terra dempuei dau mila d’annadas. Es-quò pas mielhs entau ?

A Javerlhac, lo 29 de març de 2015
Jan-Peire Reidi